SURP HAÇ ERMENİ KİLİSESİ
Selamsız, Kozanoğlu Sok. No: 1, 34664 Üsküdar
Tel.: (0216) 553-0250
Faks: (0216) 343-9802
Bu semtte yaşayan Ermeniler bilinmeyen tarihlerde, değişik nedenlerle İstanbul’un çeşitli semtlerinden ve Anadolu’nun farklı şehirlerinden buraya gelmişlerdir. Semtin ilk kilisesini 1689’da Balat’lı Peder Apraham yaptırmıştır. 1727 yılında da Patrik Hovhannes IX. Golod’un emriyle kilise yeniden inşa edilirken bir vasiyetten yararlanılarak avluya iki adet çeşme yaptırıldı.
Daha sonra 1779, 1781, 1782, 1785, 1790, 1808 yıllarında bina değişik onarımlara tabi tutuldu. Yeni kilise Balat’lı Patrik Garabed III. zamanında daha geniş bir alana ve ayrıntılı bir planla da Hovhannes Amira Serveryan’ın mimarlığında kargir olarak inşa edildi. 1830 yılındaki yapım çalışmalarında hassa mimarı Krikor Amira Balyan, Kazaz Harutyun Amira Bezciyan, Harutyun Amira Noradungyan, Mikayel Amira Pişmişyan ve birçokları manevi desteklerde bulundular. Kilise’nin girşinde Başepiskopos Krikoris Alaetciyan’ın girişimiyle 1882’de taş yapıda yüksek bir çan kulesi inşa edildi. Kilise’de beş kapı ve bir üst galeri bulunmaktadır. 1892’de Başepiskopos Krikoris Alaetciyan’ın girişimiyle kurulan bir heyetin çabalarıyla kilise yenilenir.
1831’de Kilise’nin avlusunda Sarkis ve Garabed Pişmişyan tarafından iki sarnıç inşa edilmiştir. 1930’da ise Garabed Odabaşyan’ın hayırseverliğiyle bir çeşme inşa edilir. Kilise’nin toplantı odası, salonu ve bitişik binaları 1950’de ünlü hayırsever Kalust Gülbengyan tarafından yeniden inşa edilmiştir. Surp Haç Kilisesi’nin çatısı silindirik şekilde bazilik tarzda ve ahşap yapıdadır.
Kilise kargir olmasına rağmen zamanla çatının onarım sorunu doğdu. Bu onarım ise Üsküdar’da doğmuş ve bu kilisede vaftiz edilmiş olan ünlü hayırsever Kalust Gülbengyan’ın fonu sayesinde gerçekleştirildi. Son onarım 1998 yılında gerçekleştirilmiştir.
Kilise’nin kuzey tarafındaki bahçede kilisenin ilk kurucusu Peder Apraham’ın kabri bulunmaktadır.